Wskaźniki cyrkulacji - typy cyrkulacji Osuchowskiej-Klein

       Blanka Osuchowska-Klein opracowała katalog sklasyfikowanych sytuacji meteorologicznych nad Europą i północnym Atlantykiem warunkujących sytuację synoptyczną nad obszarem Polski. Sporządzony on został w układzie kalendarzowym na podstawie map synoptycznych na poziomie morza z okresu 1901-1975 (Osuchowska-Klein, 1978) i później uzupełniony za okres 1976-1990 (Osuchowska-Klein, 1991).
       Przy opracowywaniu katalogu zastosowano system klasyfikacji bezpośredniej, polegający na klasyfikowaniu sytuacji synoptycznych na podstawie pewnych wyselekcjonowanych wzorców, które nazwano typami cyrkulacji. Jak podaje Blanka Osuchowska-Klein we wstępie do pierwszego Katalogu - przez typ cyrkulacji w przyziemnych warstwach atmosfery analizowanego rejonu cyrkulacyjnego należy rozumieć cyrkulację odpowiadającą określonemu rozkładowi ciśnienia na poziomie morza, charakteryzującemu się określonym położeniem głównych układów ciśnienia nad Europą i północnym Atlantykiem, warunkującym określony kierunek napływu mas powietrza nad Polskę, w określonej cyrkulacji cyklonalnej lub antycyklonalnej. Dodatkowym warunkiem, jaki musi spełniać typ cyrkulacji jest jego powtarzalność na tyle duża, aby upoważniała do stwierdzenia, że dany typ stanowi istotną cechę cyrkulacji.

       Wyboru wzorcowych typów cyrkulacji dokonano na podstawie analizy materiału historycznego (mapy pola ciśnienia na poziomie morza z godziny 12 GMT) opublikowanego w następujących wydawnictwach: Historical Weather Maps, Daily Synoptic Series, U.S. Weather Bureau - 1900-1939; Synoptic Weather Maps, Daily Series, U.S. Weather Bureau - 1939-1945; Bulletin quotidien d'études de la Météorologie nationale, Paris - 1946-1969; Ezednevnyj bjulleten pogody, Centralnyj Institut Prognoz (Ежедневный бюллетень погоды, Центральный Институт Прогноз) - 1946-1969; Biuletyn synoptyczny PIHM - 1970-1972; Biuletyn synoptyczny IMGW - 1973-1975.

       Przyjęto zespół trzynastu typów wzorcowych, które oznaczono symbolami. Sześć typów reprezentuje cyrkulacje cyklonalne o różnych kierunkach adwekcji powietrza: A – zachodnia, CB – północno-zachodnia, E₀ – północno-wschodnia i wschodnia,  F – południowo-wschodnia, B – południowa, D – południowo-zachodnia. Sześć typów stanowią cyrkulacje antycyklonalne: C₂D – zachodnia, E₂C – północno-zachodnia, E – północno-wschodnia, E₁ – południowo-wschodnia i wschodnia, D₂C – południowo-zachodnia i południowa, G – centralna (centrum wyżu). Wydzielono jeszcze typ BE – południowej sytuacji pośredniej między cyrkulacją cyklonalną i antycyklonalną – oraz typ X – dla sytuacji, które nie wykazywały podobieństwa do żadnego z wzorców.

 Schematyczny obraz pola ciśnienia typów cyrkulacji cyklonalnej: A, CB, E₀, F, B i D według B. Osuchowskiej-Klein (1978)

Schematyczny obraz pola ciśnienia typów cyrkulacji antycyklonalnej: C₂D, E₂C, E, E₁, D₂C i G według B. Osuchowskiej-Klein (1978)

Schematyczny obraz pola ciśnienia typu BE – południowej sytuacji pośredniej między cyrkulacją cyklonalną i antycyklonalną – po lewej oraz kierunki adwekcji mas powietrza w Polsce przy typach cyrkulacji cyklonalnej i antycyklonalnej według klasyfikacji B. Osuchowskiej-Klein (1978) – po prawej

       Powyższy zespół trzynastu typów (wzorców) cyrkulacji uznano jako optymalny do charakterystyki cyrkulacji atmosferycznej nad Polską głównie do celów prognozowania długoterminowego. Stanowi on modyfikację typów cyrkulacji stosowanych we wcześniejszych klasyfikacjach polskich (Lityńska i in. 1958, Morozowska 1961, Osuchowska 1959, 1961; Wodzińska i in. 1961).
       Przy klasyfikacji szacowano podobieństwo danej dobowej sytuacji atmosferycznej do wzorcowego typu cyrkulacji przyjmując trzy stopnie podobieństwa. Pierwszy stopień to sytuacja bardzo dużego podobieństwa obrazu pola ciśnienia do wzorca. W katalogu (1978, 1991) zapisywano wtedy przy danej dobie symbol danego typu cyrkulacji. Drugi stopień podobieństwa to sytuacja gdy obraz pola ciśnienia wykazywał duże podobieństwo do wzorca – to znaczy występowały charakterystyczne dla danego typu układy ciśnienia, lecz w stosunku do wzorców zaznaczała się pewna modyfikacja ich położenia czy też kształtu, powodująca nieco odmienne kierunki napływu mas powietrza nad Polskę. Wtedy symbole typu wzorca zapisywano w Katalogu w nawiasie.Trzeci stopień podobieństwa to sytuacje gdy obrazy pola ciśnienia różniły się znacznie od wzorców, choć wykazywały jeszcze do nich pewne małe podobieństwo. Wtedy zapisywano przy danej dobie znak X z indeksem symbolu danego wzorca typu cyrkulacji. W Katalogu (1978, 1991) sklasyfikowano typy cyrkulacji atmosferycznej występujące we wszystkich dobach oraz tzw. typy średnie, to jest typy przeważające w danym okresie (kilka dni pod rząd).

       W kolejnych pracach Blanka Osuchowska-Klein przedstawiła bardziej szczegółową charakterystykę typów cyrkulacji, wraz z analizą częstości występowania, długotrwałości oraz następczości poszczególnych typów w przebiegu rocznym i wieloletnim (Osuchowska-Klein, 1961, 1973, 1975, 1986). Zbadany też został wpływ omawianych typów cyrkulacji na temperaturę powietrza (Osuchowska-Klein, 1992).

Lityńska Z., Lityński J., Morozowska I., Osuchowska B., Wodzińska M., 1958, Typy cyrkulacji atmosferycznej w Europie i ich zastosowanie przy opracowywaniu prognoz 5-dniowych dla Polski (cz. I). Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej, tom 6, zeszyt 3.

Wodzińska M., Osuchowska B., Morozowska I., Lityński J., Lityńska Z., 1961,  Typy cyrkulacji atmosferycznej w Europie z zastosowaniem do pięciodniowych prognoz pogody w Polsce (cz. II). Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej, tom 8, zeszyt 5, s. 3-39.

Morozowska I., 1961, O cyklonalnych typach cyrkulacji w miesiącach zimowych. Prace PIHM, zeszyt 65, 25 s.

Osuchowska B., 1959, O podstawowych zagadnieniach makrometeorologii. Biuletyn PIHM, nr 1, s. 3-22.

Osuchowska B., 1961, O wschodnich typach cyrkulacji w zimie. Wiadomości Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej, tom 8, zeszyt 5, s. 40-62.

Osuchowska-Klein B., 1973, Analiza rocznych przebiegów częstości występowania w Polsce makrotypów cyrkulacji atmosferycznej. Przegląd Geofizyczny, Rocznik 18, zeszyt 3-4, s. 223-242.

Osuchowska-Klein B., 1975, Prognostyczne aspekty cyrkulacji nad Polską. Prace IMGW, nr 7, s. 5-51.

Osuchowska-Klein B., 1978, Katalog typów cyrkulacji atmosferycznej. IMGW, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 192 s.

Osuchowska-Klein B.,1986, O częstości występowania typów cyrkulacji atmosferycznej w Europie. Cz. l: Zima. Materiały Badawcze IMGW, Meteorologia, nr 12, Warszawa, 34 s.

Osuchowska-Klein B., 1987, Zmienność cyrkulacji atmosferycznej w Europie w bieżącym stuleciu. Przegląd Geofizyczny, Rocznik 32, zeszyt 1, s. 49-55.

Osuchowska-Klein B., 1991, Katalog typów cyrkulacji atmosferycznej (1976-1990). IMGW, Warszawa, 50 s.

Osuchowska-Klein B., 1992. Związek między temperaturą a cyrkulacją atmosferyczną. Materiały Badawcze, Seria Meteorologia, nr 17. IMGW, Warszawa: 156 s.